Zombie: Nguồn gốc, lịch sử phát triển và những lời đồn thổi ghê rợn

Phụ Lục

• Lịch sử ra đời của khái niệm zombie
• Zombie và giáo phái Voodoo
• Zombie trong các nền văn hóa cổ đại
• Zombie trở thành biểu tượng của văn hóa đương đại

Cho tới nay, zombie vẫn luôn là đề tài được người hâm mộ chờ đón trong các bộ phim hay trò chơi điện tử. Kể từ lần đầu tiên xuất hiện vào năm 1932, zombie đã xây dựng cho mình được một cộng đồng người hâm mộ trung thành tới mức người ta phải gọi đó là một “giáo phái cuồng thây ma”. Tuy nhiên, nhiều người cũng đặt ra câu hỏi về nguồn gốc của xác sống trong lịch sử loài người, hay liệu zombie có tồn tại không. Thậm chí có những lời đồn thổi cho rằng zombie là nguyên nhân dẫn tới sự diệt vọng của các nền văn minh cổ đại.

Lịch sử ra đời của khái niệm zombie

Hình ảnh những thây ma đã trở nên phổ biến trong video game, phim ảnh, sách, các chương trình truyền hình kể từ năm 1932. Đó là thời điểm bộ phim về zombie đầu tiên, White Zombie, ra mắt. Tuy nhiên, có bao giờ bạn đọc tự hỏi các biểu tượng zombie này xuất hiện từ bao giờ chưa?

Theo một số tài liệu, ý tưởng về zombie đã xuất hiện từ thế kỷ thứ 8. Từ “zombie” được cho là bắt nguồn từ “nzambi”, có nghĩa là “linh hồn của một người chết” trong tiếng Kongo. Hay nó cũng được bắt nguồn từ “zonbi”, được sử dụng trong ngôn ngữ Louisiana Creole hoặc Haiti Creole, với hàm ý đại diện cho người đã chết nhưng được đưa trở lại cuộc sống mà không có lý trí hay không thể giao tiếp.

Tuy nhiên, theo một số tập tài liệu khác cho rằng người Hy Lạp cổ đại có thể là nền văn minh đầu tiên bị tấn công bởi xác sống. Các nhà khảo cổ đã khai quật được nhiều ngôi mộ cổ có chứa những bộ xương bị đè chặt bởi đá và các vật nặng khác. Họ cho rằng có thể người Hy Lạp cổ đại làm vậy để các xác chết không sống dậy được nữa.

Bên cạnh đó, nhiều thông tin cho rằng văn hóa dân gian về zombie đã có mặt từ nhiều thế kỷ trước ở Haiti. Rất có thể ý tưởng về xác sống bắt nguồn từ thế kỷ 17, khi nô lệ Tây Phi được đưa vào làm việc tại các đồn điền của Haiti. Do cuộc sống nô lệ quá tàn bạo và khổ cực đã khiến những người nô lệ khao khát tự do hơn bao giờ hết. Theo một số báo cáo, thây ma chính là đại diện cho hoàn cảnh khủng khiếp của chế độ nô lệ nơi đây. Sống nhưng không có bất cứ quyền gì của con người.

Zombie và giáo phái Voodoo

Voodoo (còn được đánh vần là vodou hoặc vodun) là một tôn giáo ở Tây Phi và có hoạt động rộng rãi ở khắp Haiti, Caribbean, Brazil, Nam Mỹ hay tất cả những nơi có di sản của Châu Phi. Một vài người theo tôn giáo này cho rằng thây ma chỉ là thần thoại nhưng cũng có người tin rằng thây ma được tạo ra bởi tà thuật.

Bokor là một học viên của tôn giáo Voodoo, kẻ đã sử dụng loại bột có tên gọi bột zombie, với thành phần chính là Tetrodoxin, chất gây chết người có ở cá nóc. Khi sử dụng ở một liều nhất định, nó có thể gây ra các triệu chứng giống như zombie như đi lại một cách lù đù, rối loạn tâm thần hay gặp vấn đề về đường hô hấp.

Theo một số tài liệu ghi chép lại, xã hội luôn tồn tại những người bị chính gia đình và cộng đồng xa lánh, ghét bỏ. Họ không thể chịu đựng được sự kì thị nên đã tìm tới Bokor, nhờ cậy hắn sử dụng để tự biến mình thành xác sống. Những người trực tiếp sử dụng loại bột zombie theo một nghĩa nào đó là đã chết, bởi nhịp tim và nhịp thở của họ dần chậm lại, thân nhiệt giảm đi một cách đáng kể.

Và mặc dù thân thể còn nguyên vẹn nhưng Bokor đã khiến ký ức của họ bị xóa và dần trở thành những kẻ không còn đầu óc (hay chúng ta có thể gọi là không có não). Sau đó, những người này chỉ biết phục tùng mệnh lệnh của Bokor cho tới ngày hắn ta chết.

Zombie trong các nền văn hóa cổ đại

Cho tới giờ, sự sụp đổ của nền văn minh Maya luôn khiến nhân loại nghĩ tới những trường hợp giả tưởng đầy thú vị. Rất nhiều ý kiến cho rằng chính zombie là nguyên nhân khiến nền văn hóa này bị sụp đổ. Theo lịch sử, phần lớn các quốc gia người Maya bị diệt vong vào khoảng thế kỷ thứ 9 và thứ 10. Điều này tương đối phù hợp với các tài liệu nói về việc zombie đã bắt đầu xuất hiện từ thế kỷ thứ 8.

Bên cạnh đó, các báo cáo về nạn ăn thịt người lan rộng vào cuối nền văn minh Maya tồn tại cho thấy có điều gì đó độc tác và kinh khủng hơn nhiều. Xương người được tìm thấy xung quanh các di tích thành phố của người Maya có dấu hiệu bị xé toạc một cách dữ dội từ chính cơ thể của con người, sau đó bị nhai từng miếng ngay tại chỗ. Thậm chí có bằng chứng cho thấy trẻ em trở nên hung bạo hơn và toàn bộ ngôi làng nuốt chửng nhau chỉ trong vài ngày.

Bằng chứng về zombie cũng được tìm thấy ở Syria, cho thấy những người đứng đầu trong thời kỳ đồ đá ban đầu được chôn cất với một cơ thể nguyên vẹn, nhưng sau đó vài năm khi đào lên, hộp sọ của họ bị nghiền nát và tách hẳn ra với phần còn lại của bộ xương. Một số người nói rằng có thể đó là do người dân trong khu vực đã cố gắng ngăn người chết sống lại. Họ tin rằng hành động đặt bia mộ xuất phát từ nỗi sợ người chết có thể quay trở lại.

Zombie trở thành biểu tượng của văn hóa đương đại

Theo The Undead Eighteenth Century của Linda Troost, zombie xuất hiện trong văn học từ năm 1697 và được mô tả là linh hồn hay ma, chứ không phải là quái vật ăn thịt người.

Mặc dù tới năm 1932, bộ phim White Zombie chính thức đưa thây ma tấn công màn ảnh, nhưng phải tới năm 1968, phim zombie mới được công chúng biết tới và sùng bài nó như một giáo phái của ngành điện ảnh, bởi bộ phim Night of Living Dead do George Romero đạo diễn. Trong 15 năm tiếp theo, Romero đã đạo diễn thêm 2 bộ phim zombie nữa là Dawn of the Dead và Day of the Dead. Khi công nghệ làm phim được phát triển, mức độ kinh khủng của zombie cũng được tái hiện chân thực hơn.

Từ những năm 1980 trở đi, hàng chục bộ phim zombie đã được thực hiện. Ngay cả tới Scooby Doo cũng đã từng chiến đấu với thây ma trong một bộ phim năm 1988 với tựa Scooby-Doo on Zombie Island. Điện ảnh đương đại cũng chính thức đưa zombie lên tầm cao mới với bộ phim Zombieland (2009), một tác phẩm với góc nhìn về thây ma hài hước đã gây sốt toàn cầu. Hay năm 2013, bộ phim World War Z do Brad Pitt thủ vai chính đã đưa zombie lên một tầm cao mới. Nhìn sang mảng phim truyền hình, chúng ta không thể không nhắc tới The Walking Dead, bộ phim đã trở thành biểu tượng, có sức ảnh hưởng sang cả trò chơi điện tử.

Zombie có lẽ còn có ảnh hưởng mạnh hơn tới ngành công nghiệp game. Hàng loạt các trò chơi lấy đề tài thây ma được sản xuất với đủ các thể loại như bắn súng, phiêu lưu – hành động, casual, game theo dạng kể chuyện,...

Một trong những trò chơi zombie nổi tiếng với nhiều lứa tuổi nhất có lẽ chính là Plants vs Zombies. Còn 2 phần game Left 4 Dead của Valve đã cho chúng ta một góc nhìn khác về zombie khi giờ đây, chúng ta chỉ cần lập một nhóm 4 người là đã quá đủ để lũ thây ma phải khóc thét vì bị con người đi săn. Trong số các trò chơi zombie kinh điển nhất chúng ta không thể không kể tới series Resident Evil cùng nỗi kinh hoàng reo rắc lên thành phố Raccoon.

Trong suốt một thời gian dài, các game về zombie ra mắt nhiều dẫn tới tình trạng người hâm mộ bị bội thực. Cùng với đó là đa số các game về zombie đã chuyển hướng từ kinh dị sang hành động bắn súng, khiến game thủ không còn quá hào hứng với thể loại này. Tuy nhiên, The Walking Dead của Telltale (2012) và The Last of Us (2013) đã chứng minh rằng thể loại zombie chưa hề hết thời, quan trọng là cách mà nhà làm game muốn truyền tải và xây dựng cốt truyện như thế nào mà thôi. Và tới đầu năm 2019 vừa qua, Capcom đã khiến cộng đồng người hâm mộ game zombie cảm thấy sung sướng với bản Resident Evil 2 Remake trên nền đồ họa đẹp hơn, đỉnh cao hơn.

PC/CONSOLE

Rõ ràng zombie đã trở thành biểu tượng của văn hóa giải trí đương đại, từ điện ảnh tới video game, hầu hết các sản phẩm lấy ý tưởng về thây ma đều được công chúng háo hức đón chờ. Và tôi có thể khẳng định rằng đề tài zombie chưa bao giờ gây chán, nó có hấp dẫn với khán giả hay không hoàn toàn phụ thuộc vào người phát triển và lên ý tưởng kịch bản.