Thuyết âm mưu hay nguồn triết lí trong Undertale

Hôm nay nhân dịp trời đẹp chán đời tui muốn ngồi đây lạm bàn chút chuyện thâm sâu về một cái game tuy không mới nhưng mỗi lần nhắc đến đều khiến anh em gần xa chạnh lòng: Undertale. Tui sẽ thôi không nói gì thêm về gameplay khủng bố hay mớ nhân vật kì lạ hay độ hack não của game, cái đó ai cũng biết và ai cũng đã nói quá nhiều. Thay vào đó, tui sẽ thử phân tích phương thức mà Undertale truyền tải các giá trị đạo đức của nó một cách thật lớp lang xem sao.

Về phương thức dẫn dắt trong Undertale, ta có thể nói Toby Fox - tay phù thủy lắm chiêu tạo ra tựa game này - đã vận dụng hiệu quả khái niệm "nguyên tự sự - metanarrative" cho câu chuyện của mình. Nguyên tự sự là một phương thức mới được dùng trong các tác phẩm hậu hiện đại, cụ thể ở đây, nó là cách dẫn dắt câu chuyện khiến cho người chơi luôn tự hỏi về bản chất thực sự của game và vai trò của bản thân mình trong cấu trúc đó. Phải nói rằng Undertale không phải là tựa game đầu tiên sử dụng cách thức "người chơi game hay game chơi người?" này nhưng lí do khiến nó trở nên đặc biệt và độc tôn, chính bởi việc Undertale liên tục khiến chúng ta phải dấy lên những trăn trở đầy tính triết lí.

Ở các game thường thấy, người chơi thường được đặt trong một vị trí "bất khả xâm phạm", với số phận được định đoạt sẵn (dù có thể có nhiều lựa chọn) khiến người chơi luôn có cảm giác mình là chúa trời, là một người quan sát câu chuyện và thưởng thức nó không hề can dự. Undertale đã lật ngược ván bài này khi để cho một vài nhân vật "quan sát" và nhận thức được sự tồn tại của người chơi, dù cho chúng ta có reset game bao nhiêu lần, và chúng thậm chí còn liên tục nhắc nhở chúng ta về những gì cho ta đã làm trong lần chơi trước, ảnh hưởng đến nội dung của lần chơi này thậm chí tác động lên cả file cài game. Nó phá vỡ những khái niệm thông thường của chúng ta để dấy lên một cảm giác về một thực thể thực sự tồn tại độc lập, dù vốn dĩ game cũng chỉ là những mã code lập trình.

Undertale nhấn mạnh vào yếu tố hành vi của người chơi, vào cách mà chúng ta chọn để giải quyết vấn đề và đối xử với các nhân vật trong game. Bạn có thể cảm thấy không bận lòng với những gì mình làm không có nghĩa rằng những hành động đó không mang đến những hậu quả với những nhân vật khác, thậm chí chính bạn. Đây là bài học nhân quả đầu tiên mà ta sẽ cảm nhận rất rõ khi chơi Undertale, cụ thể nhất nếu bạn chọn con đường Genocide - Kẻ diệt chủng.

Khó mà để viết tiếp đoạn này nếu tui không spoil một chút nội dung câu chuyện, cơ mà tui sẽ coi như hầu hết chư vị ở đây đều đã chơi qua game rồi nhé. Genocide đúng như cái tên của nó, khi đi theo route này tức là Frisk - nhân vật chính của chúng ta sẽ phải giết sạch mọi quái vật xuất hiện trên đường đi. Ban đầu xem ra đó là cách dễ dàng nhất khi ta chẳng phải động não suy nghĩ phải đối xử thế nào với những con quái vật ta gặp trên đường, không phải bận tâm phải nói gì để làm vừa lòng nó, nhưng càng về sau khi đã chém giết quen tay, sẽ đồng nghĩa với việc những đối thủ về sau sẽ càng mạnh hơn, tàn bạo hơn với bạn. Giống như chính mình đã tạo ra kẻ thù cho mình vậy.

Nhưng rốt cuộc bạn là ai? Thứ bạn nuôi dưỡng trong hành trình đó là cái gì? Đừng tưởng đó là Frisk, vì người thực sự chúng ta đặt tên ở đầu game là Chara, chính là bản thân bạn. Được kể lại là người đầu tiên rơi xuống thế giới quái vật, đứa trẻ đã mất cùng với hoàng tử của nơi này, nhưng kì thực bản thân tui nghĩ, Chara đại diện cho bản ngã tàn ác trong chính chúng ta. Khi chọn con đường Genocide, bạn nuôi dưỡng Chara bằng tất cả sự tàn bạo nhẫn tâm, thứ mà bạn nghĩ là điểm kinh nghiệm (EXP) kì thực lại là điểm tàn sát (EXcution Points), giết càng nhiều đồng nghĩa với việc chúng ta đang tước dần nhân tính trong bản thân mình. Tại cuối con đường này, Chara sẽ tỉnh dậy và cho bạn biết, bạn chưa từng nắm chủ cuộc chơi.

Chara là phép ẩn dụ đầy tính biểu trưng. Đúng như nó nói, nó là sức mạnh, là "quyết tâm" (DETERMINATION) của bạn, bạn đuổi theo điều gì thì đến cuối cùng chính nó sẽ đuổi theo bạn. Chúng ta những tưởng là kẻ điều khiển sức mạnh thế nhưng một khi sức mạnh vượt quá ngưỡng đạo đức thì nó sẽ quay lại điều khiển chúng ta, như một con quỷ thực sự.

Chưa dừng lại ở đó, ngay cả khi chúng ta muốn chạy trốn khỏi kết cục tàn nhẫn này bằng cách quay lại từ đầu, thì dẫu ở lần chơi sau ta có nhân từ đến mức nào, sau tất cả bóng đen tội ác vẫn quay lại tìm bạn để trả giá với kết cục còn thê thảm hơn.

Nếu ở lựa chọn Genocide route là bài học về nhân quả, thì Pacifist route lại mang ý nghĩa vô cùng sâu sắc. Chắc chắn đây sẽ là con đường khó khăn hơn, tốn nhiều thời gian hơn, nhưng hoàn toàn xứng đáng khi ta chấp nhận đi đến phút cuối cùng. Làm sao để chơi một game mà không giết một đối thủ nào hết? Câu trả lời vừa đơn giản mà cũng vừa như thách thức: thấu cảm họ.

Hãy thử điểm qua tất cả những nhân vật mà ta gặp trong Undertale, trong lốt dạng quái vật đó là những tâm hồn đầy sứt mẻ tổn thương. Đầu tiên hãy kể đến kẻ thù mà chúng ta ngán ngẩm nhất: Undyne.

Đây rõ ràng là con boss khó nhằn nhất và mạnh nhất của game, đây cũng là nhân vật không hề cho chúng ta sự thấu cảm. Nếu các nhân vật khác có cái nhìn trung lập về Frisk khi gặp gỡ thì Undyne ngay lần gặp đầu tiên đã thể hiện rõ sự căm ghét và nhẫn tâm với con người. Thế nhưng tất cả những quái vật khác tại Underground luôn tỏ lòng kính trọng, thậm chí xem Undyne như một vị anh hùng, vậy rốt cuộc ta đã làm gì sai? Lại lật lại lịch sử, hãy nhớ con người đầu tiên đến đây chính là Chara và rõ ràng người đó đã không hề để lại ấn tượng tốt đẹp gì tại thế giới này. Undyne trong vai trò kỵ sĩ bảo vệ vương quốc, cô mang một niềm tin tuyệt đối vào mệnh lệnh của đức vua Asgore. Cô đại diện cho những con người máy móc và không được cảm nhận tình yêu, nên không thể tự tìm cho mình một niềm tin cụ thể.

Nói tới Asgore, tui không thể nào không liên tưởng ông đến hình ảnh những người đàn ông tưởng chừng vững chãi nhưng kì thực lại vô cùng dễ đổ vỡ. Vua Asgore xuất hiện như một kẻ khao khát trả thù đến mù quáng, thậm chí không chấp nhận tình yêu thương thấu cảm của bất cứ ai. Kì thực, bản thân ông cũng là người đã chịu đựng những mất mát quá lớn khi đứa con trai lẫn đứa con nuôi ông hằng yêu quý đều chết, người vợ của mình vì đau buồn mà bỏ đi. Ông trở nên ám ảnh với việc canh giữ "Kết giới" để không một ai có thể phạm phải sai lầm tệ hại như chính bản thân mình một lần nữa. Phương thức đầy bạo lực của Asgore như cách con nhím xù lông để bảo vệ bản thân mình trước thế giới, ông không chọn yêu thương nữa vì yêu thương đó đã khiến ông tổn thương quá nhiều.

Còn nữa những nhân vật như thế mà chúng ta sẽ gặp trong Undertale: một Toriel dịu dàng đầy tình mẹ nhưng cũng hà khắc với ám ảnh mất con, Papyrus ba hoa hào nhoáng nhưng kì thực che đậy nỗi cô đơn và khao khát được quan tâm, San con người khó hiểu và gần như ác độc nhưng kì thực lạc lối bởi không biết được mục đích sống của mình ra sao... Đó là những góc khuất mà chúng ta sẽ không thể nhìn thấy nếu không kiên nhẫn và đủ rộng lượng để thấu cảm. Phải chăng đó cũng chính là cách mà chúng ta hay nhìn nhận người khác trong chính cuộc sống này? Cáu bẳn, xấu xa, tàn độc, ba hoa... là những bề nổi họ tạo nên như thứ vỏ bọc bảo vệ bản chất yếu đuối đầy những đau đớn bên trong.

Với Pacifist route, Frisk đóng vai trò dẫn dắt những linh hồn vụn vỡ đó đến với tình thương, bằng chính sự độ lượng và yêu thương ngược lại. Cái "kết giới" ngăn cách thế giới con người và quái vật đó, hay cuộc chiến giữa con người và quái vật phải chăng không đâu khác chính là sự xung đột giữa chính con người với những con người khác biệt hơn mình trong xã hội, những con người mà chúng ta đã chẳng mảy may dành cho họ sự thấu hiểu cần thiết?

Tui thích cách Undertale gieo mầm những suy nghĩ đó vào lòng chúng ta, một cách đầy tự nhiên không gượng ép. Tui không nói rằng nếu anh em chọn cách hành xử tệ hại thì anh em là người xấu hay ngược lại, nhưng rõ ràng Undertale đã có thể ảnh hưởng đến chúng ta bằng cả hai hướng. Nó khiến chúng ta phải nhìn lại những gì mình đã làm, nhìn nhận hậu quả của nó dù muốn hay không, dạy chúng ta cách độ lượng và mở lòng với cả những người chúng ta căm ghét để nhận thấy rằng, họ cũng có những điều đáng mến mà chúng ta chưa từng nhìn thấy. Lần nữa, Undertale đã minh chứng được game không chỉ đơn giản là thuyết âm mưu hay nguồn triết lí trong Undertale, mà còn để suy ngẫm và nhận thức.